کلاینت چیست؛ کلاینت (Client) در دنیای فناوری اطلاعات به دستگاه یا نرم‌افزاری گفته می‌شود که برای دریافت خدمات و منابع به سرور متصل می‌شود. این مفهوم در حوزه‌های مختلفی مانند شبکه، رایانش ابری و توسعه نرم‌افزار کاربرد دارد. در این مقاله از آبالون، قصد داریم مفهوم کلاینت را بررسی کرده و انواع آن، تفاوتش با سرور را توضیح دهیم. همچنین اهمیت آن را در زیرساخت‌های مدرن فناوری اطلاعات بررسی خواهیم کرد.
کلاینت چیست؟
کلاینت (Client) در حوزه فناوری اطلاعات به هر نرم‌افزار یا سخت‌افزاری گفته می‌شود که برای دسترسی به یک سرویس، داده یا منبع، با سرور ارتباط برقرار می‌کند. این ارتباط معمولاً بر اساس مدل کلاینت-سرور (Client-Server Model) شکل می‌گیرد که در آن کلاینت درخواست‌کننده و سرور ارائه‌دهنده خدمات است.
کلاینت‌ها می‌توانند برنامه‌های نرم‌افزاری مانند مرورگرهای وب، اپلیکیشن‌های ابری و سرویس‌های پیام‌رسان باشند یا به‌صورت سخت‌افزاری در قالب دستگاه‌هایی مانند کامپیوترهای شخصی، گوشی‌های هوشمند و ترمینال‌های شبکه عمل کنند. در یک شبکه، کلاینت می‌تواند به‌صورت مستقل یا وابسته به سرور کار کند و ممکن است نیاز به احراز هویت، دسترسی به منابع و دریافت داده از سرور داشته باشد.
کلاینت چگونه با سرور تعامل دارد؟
در معماری کلاینت-سرور، کلاینت‌ها برای دریافت اطلاعات یا استفاده از منابع، درخواست‌هایی را به سرور ارسال می‌کنند. سرور این درخواست‌ها را پردازش کرده و پاسخ مناسب را ارسال می‌کند. این ارتباط می‌تواند از طریق یک شبکه (مانند اینترنت یا شبکه داخلی) یا در همان دستگاه از طریق ارتباط بین‌پردازشی (Interprocess Communication یا IPC) انجام شود.
در سیستم‌های توزیع‌شده (Distributed Application Framework)، وظایف بین کلاینت و سرور تقسیم می‌شوند. وظایفی که روی دستگاه کلاینت اجرا می‌شوند، کلاینت-ساید نام دارند، مانند نمایش صفحات وب. پردازش‌های پیچیده که نیاز به منابع بیشتری دارند، روی سرور-ساید انجام می‌شوند، مانند مدیریت پایگاه داده.
سرورها معمولاً داده‌ها، فایل‌ها، فضای ذخیره‌سازی، پردازش‌ها و دسترسی به اینترنت را برای کلاینت‌ها فراهم می‌کنند. برای ارسال و دریافت اطلاعات، کلاینت و سرور از الگوی پیام‌رسانی درخواست-پاسخ (Request-Response Messaging Pattern) و پروتکل‌های ارتباطی مانند TCP/IP استفاده می‌کنند. TCP وظیفه مدیریت ارتباط، ارسال و دریافت بسته‌های اطلاعاتی و جبران بسته‌های گم‌شده را دارد.
وقتی سرور با درخواست‌های زیاد مواجه می‌شود، از سیستم‌های زمان‌بندی برای پردازش درخواست‌ها بر اساس اولویت استفاده می‌کند. همچنین، کاربران می‌توانند از ابزارهای کنترل دسترسی برای تعیین سطح دسترسی خود به سرور استفاده کنند.
انواع کلاینت را بشناسید
کلاینت‌ها بسته به نحوه پردازش و ارتباطشان با سرور، به چند دسته تقسیم می‌شوند. در ادامه، انواع کلاینت‌ها را بررسی می‌کنیم:
۱. Thin Client
این نوع کلاینت، دستگاهی است که پردازش‌های اصلی را روی سرور انجام می‌دهد و خودش فقط ورودی‌های کاربر را دریافت و خروجی را نمایش می‌دهد. این نوع کلاینت به سخت‌افزار قوی نیاز ندارد و هزینه آن کم است، اما برای عملکرد صحیح، باید همیشه به سرور و اینترنت متصل باشد. از آن در شرکت‌ها، آموزش‌های آنلاین و سیستم‌های مجازی‌سازی (VDI) استفاده می‌شود.
۲. Thick Client
Thick Client، بیشتر پردازش‌ها را روی خود دستگاه انجام می‌دهد و فقط برای به‌روزرسانی داده‌ها یا همگام‌سازی اطلاعات با سرور ارتباط برقرار می‌کند. این نوع کلاینت قوی‌تر است، سرعت و کارایی بالاتری دارد، اما به سخت‌افزار بهتر و فضای ذخیره‌سازی بیشتری نیاز دارد. از آن در نرم‌افزارهای گرافیکی، بازی‌ها و برنامه‌های مهندسی که نیاز به پردازش مستقل دارند، استفاده می‌شود.
۳. Zero Client
Zero Client، هیچ سیستم‌عاملی ندارد و تمام پردازش‌ها و اطلاعات را مستقیماً از سرور دریافت می‌کند. این مدل امنیت بالایی دارد، مصرف برق و هزینه‌های نگهداری آن کم است و مدیریت آن برای سازمان‌ها آسان‌تر است. اما کاملاً وابسته به سرور است و بدون اینترنت یا ارتباط با سرور قابل استفاده نیست. از آن در بانک‌ها، بیمارستان‌ها و مراکز داده استفاده می‌شود.
۴. Hybrid Client
کلاینت ترکیبی ترکیبی از کلاینت نازک و ضخیم است. این مدل می‌تواند برخی پردازش‌ها را به‌صورت مستقل انجام دهد و در صورت نیاز از منابع سرور استفاده کند. این ویژگی باعث تعادل بین عملکرد قوی و هزینه کم می‌شود. کلاینت ترکیبی انعطاف‌پذیری بیشتری دارد، اما مدیریت آن نسبت به مدل‌های دیگر پیچیده‌تر است. از آن در شرکت‌های بزرگ و نرم‌افزارهای سازمانی استفاده می‌شود.
نمونه‌هایی از کلاینت‌ها
کلاینت‌ها روزانه بارها از طریق دستگاه‌های مختلف استفاده می‌شوند. برخی از آن‌ها مستقیماً توسط کاربران مورد استفاده قرار می‌گیرند، در حالی که برخی دیگر بدون این‌که کاربر متوجه شود، در پس‌زمینه سیستم اجرا می‌شوند.
۱. کلاینت ایمیل
کلاینت ایمیل نرم‌افزاری است که کاربران از طریق آن ایمیل‌های خود را مدیریت می‌کنند. این نرم‌افزار امکان نوشتن، ارسال، دریافت، خواندن، فیلتر کردن و جستجوی ایمیل‌ها را فراهم می‌کند. برای انجام این کارها، از پروتکل‌های SMTP، IMAP و POP استفاده می‌شود. این کلاینت‌ها ممکن است به‌صورت یک برنامه مستقل روی کامپیوتر نصب شوند یا به‌عنوان افزونه‌ای در مرورگرها و گوشی‌های هوشمند اجرا شوند. نمونه‌های معروف آن شامل Microsoft Outlook، Mozilla Thunderbird و Apple Mail هستند.
۲. کلاینت FTP
کلاینت FTP (File Transfer Protocol) برای آپلود یا دانلود فایل‌ها از یک سرور FTP استفاده می‌شود. این کلاینت یک اتصال FTP با سرور برقرار کرده و از طریق این اتصال، تبادل داده انجام می‌دهد. این نرم‌افزارها برای مدیران وب‌سایت و افرادی که نیاز به انتقال فایل بین سیستم خود و یک سرور دارند، مفید هستند.
۳. کلاینت SSH
کلاینت SSH یا Secure Shell یک نرم‌افزار است که امکان اتصال امن و احراز هویت‌شده به سرور از طریق پروتکل SSH را فراهم می‌کند. این پروتکل برای انتقال امن داده‌ها بین دو کامپیوتر استفاده می‌شود و معمولاً در مدیریت سرورها، انتقال داده‌ها و نگهداری از راه دور (Remote Maintenance) کاربرد دارد. یکی از شناخته‌شده‌ترین کلاینت‌های SSH، نرم‌افزار PuTTY برای ویندوز است.
۴. مرورگر وب
مرورگرهای وب نرم‌افزارهایی هستند که درخواست‌های کاربران را به سرورهای وب ارسال کرده و صفحات وب را نمایش می‌دهند. این ارتباط از طریق پروتکل HTTP انجام می‌شود. مرورگرهای معروف مانند Google Chrome و Mozilla Firefox به کاربران این امکان را می‌دهند که به وب‌سایت‌های مختلف دسترسی داشته باشند.
۵. کلاینت DNS
کلاینت DNS (Domain Name System) بدون این‌که کاربران متوجه شوند، در پس‌زمینه سیستم اجرا می‌شود. این کلاینت به‌صورت مستقیم در پروتکل شبکه TCP/IP یکپارچه شده و وظیفه دارد نام دامنه (مثلاً example.com) را به آدرس IP مربوطه تبدیل کند. این کار باعث می‌شود که کاربر بدون نیاز به وارد کردن آدرس‌های IP، بتواند به وب‌سایت‌ها دسترسی داشته باشد. این کلاینت مانند یک واسطه بین سرور DNS و نرم‌افزاری که نیاز به آدرس IP دارد عمل می‌کند.
تفاوت کلاینت ساید و سرور ساید چیست؟
کلاینت-ساید به عملیاتی گفته می‌شود که در سمت کاربر انجام می‌شود، در حالی که سرور-ساید (Server-Side) به پردازش‌هایی اشاره دارد که روی سرور انجام می‌شوند.
به‌عنوان مثال، کدهای JavaScript در سمت کلاینت اجرا می‌شوند، زیرا مرورگر وب که یک کلاینت است، آن‌ها را پردازش می‌کند. در مقابل، اسکریپت‌های Common Gateway Interface یا CGI در سمت سرور اجرا می‌شوند، زیرا روی سرور پردازش شده و نتیجه آن به کلاینت ارسال می‌شود.
سرور می‌تواند یک سرور برنامه (Application Server)، یک کامپیوتر مستقل، یک سرور پایگاه داده (Database Server) یا یک سرور وب (Web Server) باشد. وقتی یک برنامه یا دستگاه منابع کافی برای انجام یک عملیات را ندارد، به‌عنوان کلاینت عمل کرده و درخواست خود را به سرور ارسال می‌کند تا آن عملیات در سمت سرور انجام شود.
جمع‌بندی
در این مقاله آبالون، مفهوم کلاینت را بررسی کردیم و دیدیم که کلاینت‌ها دستگاه‌ها یا نرم‌افزارهایی هستند که برای دریافت خدمات از سرور درخواست ارسال می‌کنند. نحوه ارتباط آن‌ها از طریق پروتکل‌های ارتباطی (TCP/IP) و الگوی درخواست-پاسخ انجام می‌شود. همچنین، انواع کلاینت‌ها از جمله Thin Client ،Thick Client ،Zero Client و Hybrid Client را معرفی کردیم و نمونه‌هایی مانند کلاینت ایمیل، FTP ،SSH، مرورگر وب و DNS را توضیح دادیم. در نهایت، تفاوت بین کلاینت-ساید و سرور-ساید را بررسی کردیم و به نقش کلاینت‌ها در دنیای فناوری اطلاعات پرداختیم.
